डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस

शासनाच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान विभागातर्फे आयोजित ३१ वी राष्ट्रीय बाल विज्ञान परिषद या स्पर्धेची फेरीराज्यपातळीवर नाशिक येथे ९ ते १० डिसेंबर २०२३ दरम्यान पार पडली. यामध्ये नवी मुंबई पालिका शाळा क्रमांक ४६ गोठिवली शाळेतील पल्लवी सोळंके व प्रीती राठोड या दोन विद्यार्थिनींनी विल्हेवाट लावता येणारे महिलांचे लघवीचे साधन' अर्थातच  'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस' हा प्रोजेक्ट सादर केला. त्या प्रोजेक्टची निवड या परिषदेतून राष्ट्रीय पातळीवर झाली आहे. 

महिलांना समाजात वावरताना स्वच्छतागृहांच्या कमतरतेमुळे तसेच अव्यवस्थेमुळे उद्भवणाऱ्या समस्या,  त्यातून होणारे संसर्ग या विषयावर नवी मुंबई महापालिका शाळा क्रमांक ४६च्या विद्यार्थिनींनी प्रकल्प तयार केलाय. विद्यार्थिनींनी स्वत:ला येणाऱ्या अडचणींवर संशोधन करून त्यावर उपाय म्हणून 'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस' तयार केले आहे. जे वापरण्यास अतिशय सोपे तसेच सुरक्षीतही आहे. या प्रकल्पाची दखल 'राष्ट्रीय बाल विज्ञान परिषद २०२३' मध्ये घेतली असून या प्रकल्पाची निवड राष्ट्रीय स्तरावर झालेली आहे. हा प्रकल्प नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या गोठीवली येथील शाळा क्रमांक ४६ मधील प्रीती राठोड व पल्लवी सोळंके या दोन विद्यार्थिनींनी तयार  केला आहे.  या दोन्ही विद्यार्थिनींचा महापालिका मुख्यालयातील विशेष समारंभात महापालिका आयुक्त श्री.राजेश नार्वेकर यांच्या हस्ते विशेष सन्मान करण्यात आला. या अभिनव प्रकल्पासाठी विद्यार्थिनींना नवी मुंबई महापालिकेच्या शिक्षिका  वासंती पाटील व स्नेहल पाटील तसेच  मुख्याध्यापक कल्पना गोसावी आणि रघुनाथ शेलार यांचे मार्गदर्शन लाभले.  

राष्ट्रीय बाल विज्ञान परिषद २०२३ या स्पर्धेत ४५००पेक्षा अधिक विज्ञान प्रकल्पांची नोंदणी झाली होती. स्पर्धेत ३६ जिल्हे सहभागी होते. जिल्हास्तरीय प्रकल्प चाळणी फेरीत १८८ प्रकल्पांची निवड झाली होती. राज्यस्तरीय प्रकल्प चाळणी फेरीमधे ५२  प्रकल्पांची  निवड झाली; पैकी ३०  प्रकल्प राष्ट्रीय स्तरावर निवडले गेले आहेत. त्यात  'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस' ची निवड होणे हे नवी मुंबई महापालिकेच्या शाळांसाठे गौरवास्पद बाबा आहे. तसेच  मुंबई महापालिका स्त्रियांचे आरोग्य आणि पर्यावरण पुरकतेसाठी जे प्रयत्न करीत आहे, त्यात   'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस'  हा प्रकल्प लक्षणीय तसेच लक्षवेधी ठरणार आहे. 

शहरामधील व ग्रामीण भागामधील स्त्रियांनी शौचालय वापरणे अत्यंत जरुरीचे असते.  जेव्हा स्त्रिया बाहेर गेल्यानंतर सार्वजनिक शौचालय वापरतात तेव्हा त्यांना युरीन इन्फेकशनचा  त्रास सहन करावा लागतो. सार्वजनिक शौचालये काही प्रमाणात अस्वच्छ असतात. अशी शौचालये  इतर स्त्रियांनी ते वापरल्यामुळे ६० ते ७०% स्त्रियांना हा युरीन इन्फेकशनचा त्रास सहन करावा लागतो. जेव्हा शौचालय अस्वच्छ असतात तेव्हा त्यामधील बॅक्टेरिया आपल्या युरिनरी टँक मध्ये जाऊन संसर्ग निर्माण करतात. त्यामुळे लघवीला जळजळ होणे, लाल रंगाची लघवी होणे, वारंवार लघवी होणे, पोटाच्या 'खालच्या बाजूस दुखणे हे आजार स्त्रियांना होतात. युरीन इन्फेकशच्या त्रासाची समस्या सतत लांबचा प्रवास करणाऱ्या महिला, नोरकरदार स्त्रिया,  शाळा-कॉलेज शिकणाऱ्या मुली यांना  सतावत असते.  नवी मुंबई महापालिकेच्या विद्यार्थिनींनी स्वत:ला येणाऱ्या अडचणींवर संशोधन करून त्यावर उपाय म्हणून 'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस' तयार केले आहे.

• सध्या बाजारात विविध प्रकारचे डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस आहेत. मात्र नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या विद्यार्थींनी बनविलेले डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. 
• डिव्हाइसमध्ये विशिष्ट पेपरचा वापर केला जाणार आहे की, जे  वापरून झाल्यावर विल्हेवाट लावता येऊ शकतो. किंवा ते आपण डस्टबीन मध्ये टाकू शकतो.
• आकृतीमध्ये दाखवल्याप्रमाणे  त्या पेपरला आकार दिला जाणार आहे . डिव्हाइस ठेवण्यासाठी एक निर्जंतुक पॅकेट असेल, त्याला पुढच्या बाजूने दोन फोल्ड असतील.
• पॅकेटमध्ये जो डिव्हाईस असेल ते डिव्हाईस हे काढल्या नंतर दोन फोल्ड सहज उघडतील अशी त्याची रचना असेल. डिव्हाईसची पुढची बाजू अशा पद्धतीने पकड़ायची की, त्याच्या दुसऱ्या (मागील) बाजूला  युरिनचा प्रवाह ठेवता येईल. डिव्हाईस. वापरून झाल्यानंतर ते दोन फोल्ड बंद करून ते डस्टबीन मध्ये टाकता येते.  

डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस फायदे 

* स्त्रियांसाठी उपयुक्त

* स्त्रियांना होणारा युरीन इन्फेकशनचा  (Urine infection) चा त्रास कमी होणार. 

* दोन्ही प्रकारची शौचालयांमध्ये   (Indian,Western) वापरण्यासाठी उपयुक्त

* या डिव्हाइसचा वापर केल्यामुळे वृद्ध स्त्रियांना डायपर वापरण्याची गरज नाही.

* जिथे शौचालय नसेल तिथे तर युरीनेशनसाठी स्त्रियांना या  डिव्हाइचा  वापर करता येऊ शकतो. 

मध्यंतरी WHO ने एक आकडेवारी प्रसिद्ध केली होती. या आकडेवारीनुसार  भारतामध्ये जवळ-जवळ ८०% महिलाना त्यांच्या जीवनात एकदा तरी युरीन इन्फेकशनच्या त्रासला सामोरे जावे लागते. भारतामध्ये होणारी ही समस्या टाळण्यासाठी भारत सरकार ने वेगवेगळ्या उपाययोजना काढल्या आहेत. तरी सुद्धा

लोकसंख्या जास्त असल्यामुळे शौचालय हे खराबच राहतात. अशा परिस्थिती नजीकच्या भविष्यात  'डिस्पोजेबल फिमेल युरीनेशन डिव्हाइस' हे साधन स्त्री वर्गासाठी नक्कीच वरदान ठरणार आहे. 

Facebook:  https://www.facebook.com/MAHAUDD

Twitter: https://twitter.com/MAHA_UDD

Instagram: https://www.instagram.com/maha_udd/

Blog: https://mahaudd.blogspot.com/

YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCe9-Tq8QTPQ4h8IyXp2wbvw

LinkedIn: https://tinyurl.com/2bpdv9sv

Podcasts: https://tinyurl.com/5yrth66x